พระยาลัดพลีธรรมประคัลภ มีนามเดิมวา วงศ  ลัดพลี เกิดเมื่อวันพุธที่ 14 มีนาคม 

พ.ศ. 2436 ที่ตําบลเมือง อําเภอเมือง จังหวัดพระประแดง (ปจจุบันคือ จังหวัดสมุทรปราการ) 

เปนบุตรหลวงประจักษสมุทเขตร (จําปา  ลัดพลี) กับนางประจักษสมุทเขตร (เขียน  ลัดพลี) มี

พี่นองรวม 9 คน คือ

1. นางวาศ  สิทธิไชย

2. พระยาลัดพลีธรรมประคัลภ

3. นายสวาง  ลัดพลี

4. นางจําเริญ  กาญจนพันธ

5. เรือตรีจํารัส  ลัดพลี

6. นางไสว  เมธิยนนท

7. นายสวิง  ลัดพลี

8. นายแสวง  ลัดพลี

9. นายประจวบ   ลัดพลี

เมื่อ พ.ศ. 2461 ทานไดสมรสกับคุณหญิงลัดพลีธรรมประคัลภ (ทิพวรรณ  ลัดพลี) ธิดา

พระยาผลากรนุรักษและคุณหญิงสงวน  เกาไศยนันท มีบุตรธิดารวม 8 คน คือ

1. นางสาวอําไพ  ลัดพลี

2. พันตํารวจเอกอุดม  ลัดพลี2

3. เด็กชายจรูญ  ลัดพลี

4. นายธรรมนูญ  ลัดพลี

5. เด็กชาย อายุ 4 วัน (ถึงแกกรรม)

6. นางโสภา  บุนนาค

7. นายแพทยรุงธรรม  ลัดพลี

8. นายเริงธรรม  ลัดพลี

ในป พ.ศ. 2488 คุณหญิงลัดพลีธรรมประคัลภไดลวงลับไป ตอมาในป พ.ศ. 2493 ทาน

ไดสมรสใหมกับนางอุไรพรรณ  มีธิดาดวยกัน 2 คน คือ

1. นางสาวอุษาวดี  ลัดพลี

2. เด็กหญิงยุกตวดี  ลัดพลี

ตอมาไดจดทะเบียนหยาขาดจากการสมรส เมื่อป พ.ศ. 2499

ประวัติการศึกษา

พระยาลัดพลีธรรมประคัลภ ไดรับการศึกษาขั้นตนจากโรงเรียนสุนทรสมุทร จังหวัด

สมุทรปราการ โรงเรียนกรุงเทพคริสเตียนวิทยาลัย โรงเรียนราชวิทยาลัย เริ่มเขาเรียนกฎหมาย 

ณ หองเรียนกฎหมายพิเศษ และโรงเรียนกฎหมายไทย เมื่อป พ.ศ. 2455 ในป พ.ศ. 2456 

กระทรวงยุติธรรมไดสงเขาศึกษากฎหมาย ณ สํานักเกรยส อินน (GRAY ‘S INN) กรุงลอนดอน 

ประเทศอังกฤษ และสอบไลไดเปนเนติบัณฑิตอังกฤษ เมื่อ พ.ศ. 2459 หลักจากสําเร็จ

การศึกษากฎหมายจากประเทศอังกฤษแลว ไดเขาศึกษาที่โรงเรียนกฎหมายกระทรวงยุติธรรม 

และสอบไลไดเปนเนติบัณฑิตไทย ชั้นที่ 1 (เกียรตินิยม) จากโรงเรียนกฎหมายกระทรวง

ยุติธรรม เมื่อป พ.ศ. 2461 และเปนสามัญสมาชิกเนติบัณฑิตยสภาในปเดียวกัน

ในป พ.ศ. 2500 ไดรับพระราชทานปริญญานิติศาสตรดุษฎีบัณฑิต (กิตติมศักดิ์) 

จากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตรและการเมือง ซึ่งนับเปนเกียรติยศอยางสูงของพระยาลัดพลี-

ธรรมประคัลภ

ประวัติการรับราชการ

พระยาลัดพลีธรรมประคัลภ เริ่มเขารับราชการเปนนักเรียนลามในกระทรวงยุติธรรม 

เมื่อป พ.ศ. 2455 เปนผูพิพากษาฝกหัด เมื่อป พ.ศ. 2460 ทานรับราชการดวยความวิริยะ

อุตสาหะ มีความเจริญกาวหนามาเปนลําดับ ทานดํารงตําแหนงที่สําคัญ ๆ ในทางการศาลหลาย

ตําแหนง เชน อธิบดีผูพิพากษาศาลโปริสภาและศาลจังหวัดเขตพระมหานคร อธิบดีผูพิพากษา

ศาลพระราชอาญาฯ และศาลคดีตางประเทศ รักษาราชการในตําแหนงอธิบดีผูพิพากษาศาล3

แพง อธิบดีผูพิพากษาศาลอุทธรณ ปลัดกระทรวงยุติธรรม จนถึงตําแหนงประมุขตุลาการ คือ 

ประธานศาลฎีกา

ในระหวางที่พระยาลัดพลีธรรมประคัลภดํารงตําแหนงประธานศาลฎีกาอยูนั้น ทานได

ทําคําวินิจฉัยในคดีสําคัญ ๆ และคําวินิจฉัยหลายเรื่องไดกลายเปนแนวทางที่ศาลทั้งหลายยึดถือ

ตลอดมา คดีที่นับไดวาเปนคดีประวัติศาสตรของประเทศไทยคดีหนึ่ง คือ คดีอาชญากร

สงคราม ซึ่งในคดีนั้นคณะกรรมการตามพระราชบัญญัติอาชญากรสงครามไดยื่นฟองจอมพล 

ป. พิบูลสงคราม นายเพียร  ราชธรรมนิเทศ และนายสังข  พัฒโนทัย กลาวหาเปนใจความวา

สมัครใจเขารวมสงครามรุกรานกับญี่ปุน โดยรวมยุทธทางประเทศพมากับโฆษณาชักชวนให

เห็นชอบในการทําสงครามรุกราน การกระทําหลังสุดที่โจทกหาวาจําเลยไดกระทําผิด เกิด

ระหวางวันที่ 16 กรกฎาคม พ.ศ. 2486 ถึงวันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2486 ขอใหลงโทษตาม

พระราชบัญญัติอาชญากรสงคาม พุทธศักราช 2488 มาตรา 3(1) และมาตรา 4 ขอใหริบทรัพย

และเพิกถอนสิทธิออกเสียงเลือกตั้งดวย พระราชบัญญัติดังกลาวมีบทบัญญัติวา ไมวาการ

กระทําอันบัญญัติวาเปนอาชญากรสงครามนั้นจะไดกระทํากอนหรือหลังวันใชพระราชบัญญัตินี้ 

ผูกระทําไดชื่อวาเปนอาชญากรสงคราม และจะตองไดรับโทษดังที่บัญญัติไวทั้งสิ้น คดีนี้คือ คดี

ตามคําพิพากษาฎีกาที่  2-4/2489 ซึ่งศาลฎีกาโดยพระยาลัดพลีธรรมประคัลภเปนเจาของ

สํานวนรวมวินิจฉัยกับพระยาเลขวณิชธรรมวิทักษ พระยาธรรมบัณฑิตสิทธิศฤงคารและ

พระชัยประชาเปนองคคณะ ไดชี้ขาดวาพระราชบัญญัติอาชญากรสงคราม พุทธศักราช 2488 

เฉพาะที่บัญญัติยอนหลังใหการกระทํากอนวันใชพระราชบัญญัติเปนความผิดตาม

พระราชบัญญัติดวยนั้น ขัดกับรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยและเปนโมฆะ การกระทํา

ที่โจทกฟองวา จําเลยไดกระทําผิดเกิดกอนวันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2488 อันเปนวันที่

พระราชบัญญัติอาชญากรสงครามไดออกใชทั้งสิ้น เมื่อบทบัญญัติที่โจทกฟองขอใหเอาผิดแก

จําเลยเปนโมฆะอันจะลงโทษจําเลยไมได ศาลฎีกาจึงไมฟงคําพยานหลักฐานของโจทกในเรื่องนี้

ตอไปอีก แลวพิพากษาใหยกฟองโจทก ปลอยจําเลยพนขอหาไป คดีนี้เปนคดีตัวอยางอันสําคัญ

อยางยิ่งที่แสดงใหเห็นวาศาลยุติธรรมนั้นเปนที่พึ่งสุดทายของประชาชน หากระลึกถึงเหตุการณ

ของสงครามโลกครั้งที่สองสงบใหม ๆ ก็จะพบความจริงยิ่งขึ้น เมื่อ จอมพล ป. พิบูลสงคราม 

นายกรัฐมนตรี ผูบัญชาการทหารสูงสุดและผูนําชาติไทยในระหวางสงครามตองประสบมรสุม

ทางการเมืองอยางหนักจนถูกฟองเปนคดี ในบรรยากาศความผันผวนทางการเมือง หากศาล

มิไดวางตัวเปนกลาง มิไดยึดมั่นในวิชาชีพที่ไดเลาเรียนมา หรือมิไดสํานึกวาตนเปนที่พึ่งสุดทาย

ของประชาชนแลว ผลแหงคดีนี้จะเปนเชนไร ก็ยอมจะคาดหมายไดไมยากนัก แตในฐานะ

ประธานศาลฎีกา พระยาลัดพลีธรรมประคัลภ ผูเขียนคําวินิจฉัยคดีนี้พรอมกับทานผูพิพากษา

องคคณะที่กลาวนามผูซึ่งไดสรางคุณงามความดีมาเปนเวลานานจนไดมานั่งในศาลฎีกานี้ 

ยอมจะทําหลงลืมหลักอาญาเบื้องตนที่วา บุคคลจักตองรับโทษในทางอาญาตอเมื่อไดกระทําการ

อันกฎหมายที่ใชในขณะกระทํานั้นบัญญัติเปนความผิดและกําหนดโทษไว นั้นไมได4

ภายหลังทานไดลาออกจากตําแหนงประธานศาลฎีกา เมื่อวันที่ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2496 

เพื่อไปดํารงตําแหนงรัฐมนตรีวาการกระทรวงยุติธรรม สืบแทนพระนิติธารณพิเศษ ในคณะ

รัฐบาลของจอมพล ป. พิบูลสงคราม ขณะที่ทานดํารงตําแหนงรัฐมนตรีวาการกระทรวงยุติธรรม 

ทานไดปรับปรุงฐานะของขาราชการตุลาการและขาราชการธุรการใหดีขึ้นกวาเดิมเปนอันมาก 

ทานดํารงตําแหนงรัฐมนตรีวาการกระทรวงยุติธรรมจนถึงวันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2500 จึงพน

จากตําแหนง

นอกจากดํารงตําแหนงและปฏิบัติหนาที่ราชการดังกลาวแลว ในทางกฎหมาย พระยา

ลัดพลีธรรมประคัลภยังไดปฏิบัติหนาที่ราชการพิเศษอีกเปนจํานวนมาก อาทิ เปนประธาน

กรรมการรางพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลแขวง ประธานกรรมการประมวลคําสั่ง ขอบังคับและ

ระเบียบราชการที่กระทรวงยุติธรรมไดสั่งไปยังศาลโดยตําแหนงปลัดกระทรวง ประธาน

กรรมาธิการวิสามัญ พิจารณารางพระราชบัญญัติแกไขเพิ่มเติมพระธรรมนูญศาลยุติธรรม พ.ศ. 

2482 ประธานกรรมการตรวจพิจารณาระเบียบราชการในกองกฎหมายโดยตําแหนง

ปลัดกระทรวง ประธานกรรมการพิจารณาการตั้งศาลและการพิจารณาของศาลในดินแดนที่ได

คืนมาเปนของไทย ประธานกรรมการ กอง 3 คณะกรรมการกฤษฎีกา ประธานกรรมการ

พิจารณารางพระราชบัญญัติแกไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพง ประธาน

กรรมการแกไขพระราชบัญญัติระเบียบขาราชการฝายตุลาการ พุทธศักราช 2485 ประธาน

กรรมการคณะกรรมการสอบสวนพฤติการณในการที่พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันท-

มหิดลเสด็จสวรรคต ประธานกรรมการตรวจพิจารณาขอเสนอเรื่องการปรับปรุงแกไขกฎหมาย 

ประธานกรรมการพิจารณาวางนโยบายของกระทรวงยุติธรรม เปนกรรมการตุลาการ

ผูทรงคุณวุฒิ กรรมการสํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน เปนสมาชิกฝายไทยในศาล

ยุติธรรมระหวางประเทศ (ศาลโลก) กรุงเฮก เปนประธานกรรมการดําเนินการรางพระราช

กฤษฎีกา กฎกระทรวง หลักเกณฑและวิธีการตาง ๆ เพื่ออนุวรรตตามรางพระราชบัญญัติ

ระเบียบขาราชการฝายตุลาการ พ.ศ. 2497 ยกฐานะขาราชการตุลาการและขาราชการธุรการให

สูงขึ้น

ในทางการศึกษา พระยาลัดพลีธรรมประคัลภเคยเปนอาจารยสอนกฎหมายในโรงเรียน

กฎหมายกระทรวงยุติธรรม เมื่อ พ.ศ. 2467 – 2468 และเคยดํารงตําแหนงคณบดีคณะ

นิติศาสตร มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตรและการเมือง เมื่อ พ.ศ. 2495 รักษาการในตําแหนง

อธิการบดีมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตรและการเมือง เมื่อ พ.ศ. 2498 และเปนศาสตราจารย

ประจําและศาสตราจารยพิเศษในมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตรและการเมืองอีกดวย

ดวยความวิริยะอุตสาหะในหนาที่ราชการอันเปนคุณประโยชนตอประเทศชาติ พระยา

ลัดพลีธรรมประคัลภ จึงไดรับพระราชทานยศครั้งสุดทายเมื่อป พ.ศ. 2473 เปน มหาอํามาตยตรี 

บรรดาศักดิ์ครั้งสุดทาย เมื่อป พ.ศ. 2471 เปนพระยาลัดพลีธรรมประคัลภ มนูสมขันยุกตบดี5

พระยาลัดพลีธรรมประคัลภไดรับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณเปนบําเหน็จแหง

คุณงามความดี ซึ่งนับเปนเกียรติยศอยางสูงยิ่งแกวงศตระกูล ดังนี้

พ.ศ. 2462 เหรียญดุษฎีมาลาเข็มศิลปวิทยา

พ.ศ. 2480 เหรียญจักรพรรดิมาลา

พ.ศ. 2495 มหาวชิรมงกุฎ

พ.ศ. 2496 มหาปรมาภรณชางเผือก

พ.ศ. 2497 ทุติยจุลจอมเกลาวิเศษและเหรียญรัตนาภรณ

ในปจฉิมวัยของชีวิตพระยาลัดพลีธรรมประคัลภไดมุงศึกษาธรรมที่ลานโมกขอยาง

จริงจังรวมกับทานพุทธทาสจนไดรับการยกยองจากชาวคณะธรรมทานวา “สหายธรรมทานคน

หัวปแหงชาวคณะธรรมทานทั้งหลาย” หลังจากนั้นทานไดประกอบกิจกรรมในทางธรรม

เรื่อยมา 

พระยาลัดพลีธรรมประคัลภถึงแกอนิจกรรมดวยโรคหัวใจวายอยางสงบที่โรงพยาบาล

ศิริราช เมื่อวันศุกรที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2511 สิริรวมอายุได 75 ป

พระยาลัดพลีธรรมประคัลภเปนตุลาการที่เคยดํารงตําแหนงสูงสุดในทางการยุติธรรมทั้ง

ในทางการศาล พลเรือนและการเมือง ในทางการศาลเปนประธานศาลฎีกา ในทางพลเรือนเคย

ดํารงตําแหนงสูงสุดของขาราชการประจํา คือ ตําแหนงปลัดกระทรวงยุติธรรม และในทาง

การเมืองเคยดํารงตําแหนงรัฐมนตรีวาการกระทรวงยุติธรรม ซึ่งนอยทานนักที่จะไดดํารง

ตําแหนงอันสูงสุดและมีเกียรติเชนทาน